Een UV-belichtapparaat

Voor het etsen van messingplaat

Dit onderwerp werd (met meer tekst) in een artikel in Modelspoormagazine 44 gepubliceerd.

We hebben hiervoor een ultraviolet (UV) lichtbron nodig. Er bestaan speciale krachtige gloeilampen, die het voordeel hebben dat ze netjes vanuit 1 punt de plaat belichten, maar het nadeel dat ze een zeer beperkte levensduur hebben. Bovendien zijn ze vrij prijzig (6 tot 10 Euro per stuk)
Er bestaan in de handel gespecialiseerde belichtingsapparaten met UV-buislampjes: de prijzen van zulke toestellen zijn echter niet min: 250 Euro voor een enkelzijdig, 500 voor een dubbelzijdig toestel.
Een beetje handige knutselaar kan zo’n apparaat ook zelf in mekaar steken. Een beschrijving van de ombouw van een gelaatsbruiner tot belichtingsapparaat vind je hier.

Om een fotogevoelig plaatje goed te belichten mag er tijdens het belichten geen ruimte zijn tussen het masker en het plaatje. De inktlaag moet nauw aansluiten op de fotogevoelige laag, en dit om belichting door strooilicht te vermijden. De tekening illustreert dit wat extreem, maar je ziet dat bij een te grote afstand tussen het masker en het werkstuk er driehoekige gebieden ontstaan waar het licht slechts voor de helft doorkomt. Op die plaatsen zal de fotogevoelige laag dus ook maar deels belicht worden. We moeten dus een zogeheten contactafdruk maken, waarbij de transparanten met hun inktlaag naar de lichtgevoelige plaat toe geplaatst worden. Om dit geheel nauw te laten aansluiten, klemmen we het geheel tussen twee glasplaten.

Twee middelgrote fotokaders (12x18cm tot 20x30cm) met een ruim houten of kunststof kader vormen de basis. Verwijder de achterplaat, de passe-partout, de klemmetjes, … zodat je alleen het glas en de kaders zelf overhoudt. De twee kaders leg je nu netjes rug aan rug op mekaar, en je boort enkele gaatjes van 6 mm door de beide kaderranden, netjes uitgelijnd tegenover mekaar.
Het glas moet iets voorbij de rug van de kaders komen en, om glasbreuk bij het klemmen te vermijden, wat elastisch in het kader ‘opgehangen’ worden. Een stevige lijmkit, zoals die in de doe-het-zelfzaak te koop is, zorgt voor een oplossing voor dit probleem. Door het glas op een stevige vlakke onderlaag te plaatsen en het kader hierover te plaatsen kan je met behulp van enkele blokjes hout of hard schuimrubber de zaak eerst goed uitlijnen, om daarna met enkele strepen lijmkit het glas voorlopig te bevestigen.
Eens die goed uitgehard is kunnen de steuntjes verwijderd worden en kan je de rest van de ruimte opspuiten. Het is best om de kit daarna af te strijken met een kunststof spateltje, om een gladde afwerking te verkrijgen. Laat de beide kaders telkens lang genoeg uitharden - minstens een dag. Tenslotte kan je de klemmen plaatsen: met M5 slotbouten en vleugelmoeren heb je zo een betrouwbare klem gemaakt. Let er wel op om de moertjes niet te hard aan te draaien, want glas is breekbaar…

We vertrekken van een gelaatsbruiner, een toestelletje dat je voor zo’n 50 Euro op de kop kan tikken. Het toestel dat we hier gaan slopen en ‘recycleren’ bevat 4 korte UV-buislampen van 15Watt elk, 4 starters, 2 ballasten én een tijdschakelaar. Om een dubbelzijdig apparaat te maken, gebruiken we slechts 2 lampen, en dit om zo weinig mogelijk kans op ‘valse’ belichting te hebben. De andere lampen uit de gelaatsbruiner houden we in reserve.
De gelaatsbruiner wordt voorzichtig gedemonteerd, waarbij we de 4 buislampen met hun houders, de 4 starters, de 2 ballasten, de netdraad en het schakelklokje overhouden. 2 lampen, 2 starters en één ballast zullen we niet gebruiken, maar houden we als wisselstukken.

We maken van enkele houten plankjes een U-vormig frame, waarop we de ballast, de starters en de voetjes voor de buislampjes plaatsen. De afmetingen zijn enkel voor de lamphouders kritisch: bepaal goed de plaats hiervoor, want we willen dat de twee lampen netjes uitgelijnd zijn tegenover mekaar, en dat ze degelijk vasthangen. Voorlopig worden de lampen en starters nog niet in hun houders geplaatst, want het risico dat we ze beschadigen is niet denkbeeldig.

De verschillende delen kunnen nu aangesloten worden volgens het bovenstaande schema: de netdraad wordt aangesloten aan de tijdschakelaar T, een lange serieschakeling verbindt de rest: de starters S, de gloeidraden van de buislampjes en de ballast B. Let er op dat je alles degelijk aansluit: volg het bovenstaande schema precies, gebruik stevige bedrading (minstens 0,75mm2) en degelijke draadverbindingen (beter lasdoppen dan kroonsteentjes), en zorg ervoor dat er later, bij het gebruik, geen spanningvoerende delen aangeraakt kunnen worden.

Het U-vormig geheel kan nu in de kast geplaatst worden. We plaatsen links en rechts nog steuntjes, waarop we het belichtingskader kunnen laten rusten. Deze steuntjes zorgen er voor dat het messingplaatje in dit kader op gelijke afstand tussen de twee buislampjes hangt, zodat onder- en bovenzijde van het plaatje evenveel belicht worden. Na het plaatsen van die steuntjes kunnen de starters en de buislampen in hun houders geplaatst worden. Vervolgens kan de stekker in het stopcontact en kan men via de tijdschakelaar de lampen uittesten.